هر خودرویی برای حرکت نیاز به یک عامل برای تولید نیرو و یک عامل برای انتقال آن دارد. تولید کننده نیرو موتور و انتقال دهنده هم سیستمی متشکل از بخش‌های مختلف است که عمل انتقال نیرو را در کنار هم و به صورت پیوسته انجام می‌دهند. در واقع نیروی تولید شده توسط موتور، باید توسط یک سیستم انتقال دهنده، به چرخ‌ها منتقل شود.
سه بخش اصلی این سیستم انتقال دهنده شامل کلاچ، جعبه دنده و دیفرانسیل هستند که در میان آنها جعبه دنده اهمیت ویژه‌ای دارد. در این مطلب می خواهیم در مورد رایج ترین مشکلات گیربکس اتوماتیک صحبت کنیم اما قبل از آن لازم است ابتدا گیربکس را بشناسیم و انواع مختلف ان را بررسی کنیم سپس به سراغ آموزش تعمیر آن برویم.
گیربکس خودرو
گشتاور تولیدی توسط موتور باید متناسب با نیاز خودرو به چرخ ها منتقل شود. وظیفه تنظیم این قدرت با گیربکس یا جعبه دنده خودرو است. درواقع گیربکس به راننده اجازه می دهد تا خودرو را با سرعت‌های مختلف کنترل کند. اهمیت این بخش از این جهت است که هر موتوری قادر به تولید میزان مشخصی از توان می باشد. اما از طریق گیربکس می‌توان بدون بالا بردن دور موتور، به سرعت دلخواه رسید. گیربکس در کنار این وظیفه مهم کارهای دیگری با درجه اهمیت متفاوت نیز انجام می‌دهد. برخی از این کارها عبارتند از:
-
پیشگیری از سرعت‌های ناخواسته
به کمک گیربکس می‌توان خودرو را در سراشیبی‌ها و شرایط جاده‌ای که احتمال خروج سرعت از کنترل راننده وجود دارد، اتومبیل را به صورت کامل در اختیار راننده قرار داد.
-
تنظیم جهت حرکت خودرو
به کمک گیربکس می‌توان جهت حرکت خودرو را به جلو و عقب کنترل کرد و به خودرو قدرت حرکت معکوس داد.
-
کار کردن موتور بدون حرکت خودرو
گاهی لازم است که موتور خودرو فعال باشد اما حرکتی صورت نگیرد. به کمک گیربکس می‌توان انتقال نیروی موتور به چرخ‌ها را متوقف و این امکان را فراهم کرد.
قطعات گیربکس ها
گیربکس‌ها از قطعات متعددی تشکیل می‌شوند. مهم‌ترین بخش یک گیربکس چرخ‌دنده‌های آن هستند که بسته به نوع گیربکس در اشکال و جنس‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرند. در ساختمان گیربکس تعداد زیادی چرخ دنده روی هم سوار می‌شوند و بسته به فعالیت هر یک، میزان قدرت و گشتاور انتقالی از موتور به چرخ‌ها مشخص می‌شود. هریک از چرخ دنده‌ها نشانگر یکی از دنده‌های روی دسته دنده داخل خودرو هستند.وجود این چرخ دنده‌ها در تمام انواع گیربکس ثابت است اما نوع و تعداد آنها تغییر می‌کند. در ادامه مطلب به بررسی انواع گیربکس می پردازیم تا مقدمه ای باشد برای ورود به موضوع رایج ترین مشکلات گیربکس اتوماتیک .
انواع گیربکس
سه دسته بزرگ جعبه دنده عبارتند از:
- گیربکس‌های دستی
- گیربکس‌های اتوماتیک یا خودکار
- گیربکس‌ها نیمه خودکار
امروزه مردم با دو نوع اتوماتیک و دستی گیربکس آشنایی دارند و تنها به ذکر دستی یا خودکار بودند جعبه دنده‌ها در بیان خصوصیات فنی یک خودرو اکتفا می‌کنند. همچنین اطلاعات در این زمینه بدین صورت خلاصه می‌شود که درگیر کردن دنده‌ها برای حرکت و تغییر آنها در مدل‌های گیربکس دستی نیاز به دخالت راننده دارد، ولی در مدل‌های اتوماتیک تغییر دنده‌ها به صورت خودکار، توسط خودرو و بدون نیاز به دخالت نیرویی بیرونی انجام می‌شود. حال اینکه این سه دسته بزرگ، خود انواع مختلفی دارند که عملکرد متفاوتی ارائه می‌دهند. حال به بررسی انواع آن ها می پردازیم.
انواع گیربکس‌های دستی
گیربکس‌های دستی نیاز به درگیری کلاچ با موتور که با فشار پدال آن توسط راننده صورت می‌گیرد دارند. همچنین تعویض دنده‌ها توسط راننده به وسیله دسته دنده انجام می‌شود.
گیربکس‌های دستی به دو دسته تقسیم می‌شوند که دسته قدیمی‌تر اکنون تنها در موتورسیکلت‌ها استفاده می شود و استفاده از آنها در خودروها منسوخ شده است. گیربکس‌های دستی عموما ۴ یا ۵ سرعته طراحی می‌شوند.
-
گیربکس‌های ترتیبی
در این نوع گیربکس دستی باید تعویض دنده‌ها به صورت پشت هم و به ترتیب صورت می‌گرفت و امکان تغییر دنده مثلا از دنده ۲ به دنده ۴ وجود نداشت. لازم به ذکر است این مشکل رانندگی را برای عموم سخت میکرد.
-
گیربکس‌های غیر ترتیبی
این نوع گیربکس دستی که امروزه به عنوان گیربکس‌های دستی در انواع سواری مورد استفاده است قابلیت جا گذاشتن برخی سرعت‌ها و جهش به سرعت بالاتر دنده را دارد و برخلاف گیربکس های ترتیبی می توان مثلا از سرعت دنده 2 به 4 رفت .
انواع گیربکس‌های اتوماتیک
استفاده از این نوع گیربکس‌ها راحت تر است و نیاز به مهارت بالایی در رانندگی برای تعویض به موقع دنده‌ها و درگیر کردن کلاچ ندارند. برای استفاده از آنها قرار دادن دنده در حالت رانندگی و فشردن پدال گاز کافی است تا خودرو به حرکت درآید. در این سیستم پدال کلاچ حذف شده و دنده صحیح و مناسب توسط خودرو برای راننده انتخاب می‌شود. امروزه انواع مختلفی از گیربکس‌های اتومات مورد استفاده قرار می‌گیرد که در ادامه به بررسی انواع آن ها می پردازیم .
-
گیربکس‌های خودکار سیاره‌ای
متداول ترین گیربکس‌های خودکار در صنعت خودروسازی هستند و از چرخ دنده‌های خورشیدی سیاره‌ای برای انتقال قدرت استفاده می‌کنند. کلاچ خودکار آنها هیدرولیکی است با یک سیستم کنترلی مجزا.
-
گیربکس‌های AMT
این گیربکس‌ها براساس جعبه دنده‌های دستی طراحی شده‌اند و عمل کلاچ‌گیری و تعویض دنده در آنها از طریق قطعاتی که روی آنها نصب شده است انجام می‌شود. این نوع گیربکس‌ها که سیستم ساده‌تری دارند در قطعات و اجزا با گیربکس‌های دستی مشترک هستند، به همین دلیل هزینه ساخت و نگهداری آنها کمتر است. برای تغییر گیربکس خودرو از نوع دستی به نوع اتوماتیک از جعبه دنده‌های AMT استفاده می‌شود.
-
گیربکس‌های پیوسته متغیر
هرچند زمان زیادی از آمدن این گیربکس ها به بازار نمی گذرد اما در همین زمان اندک محبوبیت بسیاری پیدا کرده اند . در این نوع جعبه دنده، تعویض دنده‌ها به صورت پیوسته انجام می‌شود و فاصله‌ای که منجر به افت توان و شتاب شود در بین تعویض دنده‌ها احساس نمی‌شود.
-
گیربکس‌های دو کلاچه
جدید ترین نوآوری های مکانیکی در این نوع جعبه دنده به کار گرفته شده است. ساختار آنها شبیه به گیربکس‌های دستی معمولی است اما با استفاده از دو جعبه دنده مستقل که هر یک به سیستم کلاچ جداگانه مستقل خود مرتبط هستند. دنده‌های زوج و فرد به صورت جداگانه بر روی این دو گیربکس مجزا تعبیه شده‌اند.
گیربکس‌های نیمه خودکار
این نوع گیربکس که منوتیک نیز نامیده می‌شود عمل تعویض دنده را برای راننده ساده‌تر از نوع دستی و کارآمدتر از نوع اتوماتیک می‌سازد. تفاوت آنها با گیربکس‌های خودکار و دستی در این است که عمل تعویض دنده به صورت خودکار انجام می‌شود اما به راننده امکان کم و زیاد کردن دنده‌ها به صورت دلخواه را می‌دهد.گیربکس‌های خودکار معمولی در دسته دنده میان کنسولی خود تنها چهار حالت حرکت، خلاص، عقب و پارک را در اختیار راننده می‌گذاشتند، اما این گیربکس‌ها که اهرم تعویض دنده آنها به صورت شیفترهای مخصوص در پشت غربیلک فرمان تعبیه می‌شود امکان کنترل سرعت دنده‌ها را با کم و زیاد کردن آنها به راننده می‌دهند. این گیربکس‌ها انواع و اسامی مختلفی دارند که توسط خودروسازان ابداع شده‌اند.
رایج‌ترین مشکلات گیربکس اتوماتیک
در این بخش چند مورد از رایج‌ترین مشکلات این قطعات و راه حل‌های مناسب برای رفع آنها جهت تعمیر گیربکس را بررسی خواهیم کرد:
-
نشت روغن گیربکس
رایج‌ترین مشکلی که ممکن است برای یک گیربکس اتوماتیک به وجود بیاید، کاهش سطح روغن در اثر نشت آن است. اگر زیر خودرو لکه‌های سیاه یا قرمز جمع شود به احتمال فراوان نشانه نشت روغن از گیربکس است. البته این مشکل چندان مشکل بزرگ و غیرقابل حلی نیست. تعویض فیلتر گیربکس، به احتمال بسیار فراوان مشکل شما را حل خواهد کرد.
-
لغزش گیربکس
اگر روی یک دنده خاص، ناگهان مشاهده کردید دنده ماشین تغییر کرد، گیربکس شما دچار لغزش است. البته این اتفاق باید چند بار و روی همان دنده تکرار شود تا بتوان چنین نتیجه‌ای گرفت. همچنین صدای غیرمعمول از داخل گیربکس هم به احتمال فراوان به دلیل لغزش گیربکس است. معمولا ساییدگی گیربکس باعث بروز چنین مشکلی می‌شود.
-
شکستگی قطعات گیربوکس
اگر خودروی شما در سرعت‌های معینی دچار لغزش‌های غیرمعمول می‌شود یا فیوزهای آن ناگهان می‌سوزند، به احتمال بسیار زیاد قطعات فیزیکی گیربکس شما دچار شکستگی یا مشکلی مشابه شده است. البته اگر دچار چنین مشکلی شوید، به احتمال بسیار زیاد به دلیل سروصدای ایجاد شده در گیربکس، قبل از اینکه مشکل دیگری ایجاد شود، متوجه خواهید شد. برای حل این مشکل بهتر است در اسرع وقت به تعمیرکار مراجعه کنید. دقت داشته باشید که این مشکل، ممکن است باعث آسیب جدی به سیستم برق خودروی شما شود.
-
قفل شدن چرخ دنده گیربکس
در بیشتر مواقع زمانی که چرخ دنده گیربکس گیر می‌کند، نمی‌توانید از دنده یک به دنده بالاتر بروید. خودرو در این حالت مرتب روی دنده یک کار خواهد کرد. در چنین شرایطی سیستم انتقال قدرت به خوبی کار نمی‌کند و خودرو دچار مشکلات زیادی می‌شود.در این حالت بهتر است خودرو را متوقف کنید و با یک تعمیرکار تماس بگیرید. فشار وارد کردن به موتور در این حالت، ممکن است باعث ایجاد آسیب‌های جدی به کل سیستم خودروی شما شود.
